ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ – ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 2 ΙΟΥΝΙΟΥ 2023
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ & ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Ενδεικτικές απαντήσεις θεμάτων
Σχολιασμός Θεμάτων Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γενικού Λυκείου
Γενικό σχόλιο: Τα θέματα κρίνονται απαιτητικά. Ένας καλά προετοιμασμένος μαθητής θα ανταποκριθεί σίγουρα στο σύνολο των ζητουμένων. Το θέμα της έκθεσης ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον και επίκαιρο. Σίγουρα, οι εξεταζόμενοι χρειάστηκαν το σύνολο της ώρας για να διεκπεραιώσουν τη διαδικασία συγγραφής των απαντήσεών τους.
Α1. Το θέμα αυτό θεωρείται βατό και εύληπτο. Οι εξεταζόμενοι καλούνται να διαβάσουν προσεκτικά το σύντομο Κείμενο 1 και να εντοπίσουν τις απόψεις του συγγραφέα για την κοινωνική θέση της γυναίκας. Σίγουρα, σε τέτοιου είδους ερωτήματα κατανόησης κειμένου ωφελεί η ανάγνωση και επεξεργασία του κειμένου ανά παράγραφο και η υπογράμμιση λέξεων – κλειδιών.
Β1. Η δόμηση της άσκησης παρέχει κατευθυντήριες για το από πού πρέπει ο εξεταζόμενος να αντλήσει τις πληροφορίες για κάθε ερώτημα. Κάθε πρόταση από το 1 έως το 5 πρέπει να διαβαστεί προσεκτικά και ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στο ότι μόνο το 5 αναφέρεται στο Κείμενο 2.
Σε σχέση με το Α1 η άσκηση παρουσιάζει μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας, αν αναλογιστεί κανείς και το άγχος των εξεταζόμενων την ώρα των εξετάσεων.
Β2.Παρόλο που το ζητούμενο της άσκησης διδάσκεται ήδη από την Α’ Λυκείου, οι εξεταζόμενοι θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί καθώς θα πρέπει να απαντήσουν σε δύο ζητούμενα για να λάβουν το σύνολο των μονάδων. Αρχικά, θα πρέπει να γράψουν «τι δηλώνουν» οι διαρθρωτικές λέξεις που επιτυγχάνουν τη συνοχή της παραγράφου και έπειτα να αναφέρουν «τα νοήματα που αυτές συνδέουν στην κάθε περίπτωση». Επομένως, θα πρέπει να γίνει αναλυτική παρουσίαση με παραπομπές στο κείμενο για κάθε διαρθρωτική λέξη.
Η άσκηση κρίνεται απαιτητική, καθώς πολλοί θα είναι εκείνοι που θα επαναπαυθούν με τη δήλωση του τι δηλώνουν οι διαρθρωτικές λέξεις και ή θα δυσκολευτούν να επεξηγήσουν τη σύνδεση των νοημάτων ή θα την αμελήσουν τελείως.
Β3. α. Η λέξη-κλειδί για την άσκηση είναι το ρήμα «ευαισθητοποιήσει». Οι εξεταζόμενοι θα πρέπει από τη θεωρία να γνωρίζουν πολύ καλά τις πιθανές γλωσσικές επιλογές με τις οποίες ένας συγγραφέας μπορεί να ευαισθητοποιήσει το κοινό του και, στη συνέχεια, να εντοπίσουν δύο από αυτές εντός του Κειμένου 1. Δεν αρκεί ο εντοπισμός και η παράθεση αυτολεξεί των γλωσσικών επιλογών, καθώς θα πρέπει και «να εξηγήσουν σύντομα τη λειτουργία καθενός από αυτά».
Η άσκηση κρίνεται ιδιαίτερα απαιτητική, καθώς οι εξεταζόμενοι –δεδομένου του άγχους που τους διακατέχει– θα πρέπει να «χτενίσουν» το Κείμενο 1 και να κάνουν δύο στοχευμένες επιλογές.
Β3. β. Η άσκηση αυτή ξεκινά «εύκολα» δίνοντας τους εξεταζόμενους σαφείς κατευθύνσεις. Δίνεται ο τρόπος ανάπτυξης παραγράφου (αντίθεση) και οι εξεταζόμενοι καλούνται α) να εντοπίσουν τα δύο μέλη της αντίθεσης και β) να επεξηγήσουν τη σκοπιμότητα χρήσης της από τη Μπελίντα Κανόν.
Η άσκηση είναι εξίσου απαιτητική με την προηγούμενη, αφού για να λάβει κάποιος όλες τις μονάδες θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιληφθεί πλήρως τον λόγο που χρησιμοποιείται η αντίθεση και τον σκοπό που επιτελεί. Επομένως, απαιτείται μια πλήρης απάντηση ορθά δομημένη με παραπομπές μέσα στο κείμενο.
Γ1. Πρόκειται για τη συνηθισμένη άσκηση λογοτεχνίας με τους κειμενικούς δείκτες. Οι εξεταζόμενοι καλούνται να σχολιάσουν τη συναισθηματική κατάσταση του πρωταγωνιστή αξιοποιώντας τρεις διαφορετικούς δείκτες του κειμένου. Ωστόσο, για να απαντήσουν πλήρως στην άσκηση δεν θα πρέπει να λησμονήσουν να αναφέρουν και τη δική τους γνώμη, αφού ρητά η άσκηση θέτει το ερώτημα «Πώς κρίνετε την αντίδρασή του;».
Ένας καλά προετοιμασμένος μαθητής – με επαρκείς γνώσεις περί των κειμενικών δεικτών και της λειτουργίας τους– θα μπορούσε να γράψει άριστα και να λάβει όλες τις μονάδες. Το θέμα σε καμία περίπτωση δεν είναι εύκολο και βατό. Απαιτεί γνώσεις και σωστή δόμηση και αιτιολόγηση της απάντησης.
Δ1. Το επικοινωνιακό πλαίσιο αφορά μια ομιλία προς συνδημότες. Επομένως, το ύφος θα πρέπει να είναι επίσημο. Τα ζητούμενα που πρέπει να καλυφθούν στο πλαίσιο της έκθεσης είναι δύο, εκ των οποίων το δεύτερο ζητά από τους μαθητές πιο ελεύθερη σκέψη, προβληματισμό και κινητοποίηση των ίδιων. Αξιοσημείωτο είναι πως η εκφώνηση παραπέμπει τους εξεταζόμενους να δουν κριτικά τα κείμενα που τους έχουν δοθεί και να λάβουν ιδέες προς αξιοποίηση στην ομιλία τους.
Το θέμα είναι ιδιαίτερα επίκαιρο και αντλημένο από την παθογένεια της σύγχρονης κοινωνίας. Όλοι οι έφηβοι έχουν λόγο για τα κοινωνικά τεκταινόμενα και ίσως αυτό το θέμα τους δώσει την αφορμή να εκφραστούν και να τοποθετηθούν απέναντι σε ένα τόσο καίριο ζήτημα, που όλους μάς έχει προβληματίσει.
Πάντα η παραγωγή γραπτού λόγου είναι το θέμα που «καίει» τις περισσότερες μονάδες. Όπως πάντα χρειάζονται τα βασικά συστατικά στοιχεία για την κάλυψη του επικοινωνιακού πλαισίου, π.χ. προσφώνηση, και ιδέες-επιχειρήματα που θα αιτιολογηθούν-αναπτυχθούν επαρκώς. Το σημαντικό εδώ είναι η επαρκής ανάπτυξη των επιχειρημάτων και όχι τόσο ο μεγάλος αριθμός ιδεών. Η ομιλία θα πρέπει να έχει κλιμακωτή πορεία με κορύφωση στη μέση και ένα συμπέρασμα με προτροπή για προβληματισμό και κινητοποίηση.
Ο άριστα προετοιμασμένος υποψήφιος, που θα αντιληφθεί το θέμα με επάρκεια και θα αξιοποιήσει στοιχεία από τα κείμενα, θα ανταποκριθεί σίγουρα στα ζητούμενα προσεγγίζοντας σε μεγάλο βαθμό την επιτυχία.
Επιμέλεια: Τριανταφυλλίδου Ηλιάνα
Μη Λογοτεχνικό Κείμενο
Α1) Ο συντάκτης στο κείμενο 1 αναφέρεται στις διακρίσεις που υφίστανται οι γυναίκες διαχρονικά. Οι γυναίκες, σύμφωνα με τον συντάκτη, αντιμετώπιζαν διάφορες διακρίσεις σε βάρος τους από την εποχή κιόλας του Αριστοτέλη, διότι θεωρούνταν πνευματικά κατώτερες συγκριτικά με τους άνδρες. Λόγω αυτής της αντίληψης, οι ίδιες πολλές φορές γίνονταν και γίνονται αποδέκτες κακοποιητικής συμπεριφοράς (λεκτικής, σωματικής και σεξουαλικής), καθώς η αξία τους ταυτίζεται μόνο με την αναπαραγωγή του είδους. (λέξεις 68)
Β1) 1.γ – 2.γ – 3.β- 4.β – 5.α
Β2. Προφανώς: έμφαση/βεβαιότητα (επιβεβαιώνει το γεγονός ότι υπάρχουν ακόμη και σήμερα διαφορές μεταξύ των ανδρών και των γυναικών)
όμως: αντίθεση (δείχνει την αντίθεση της σχετικά με την άποψη του νεοφεμινισμού ότι τα δύο φύλα έχουν διαφορές και τονίζει ότι η ίδια είναι πολυπράγμων στην καθημερινότητά της)
δηλαδή: επεξήγηση (εξηγεί ότι η ίδια είναι πολυπράγμων όχι επειδή είναι γυναίκα-δεν εστιάζει στο φύλο- αλλά λόγω της ανθρώπινης υπόστασής της)
επειδή: αιτιολόγηση (αιτιολογεί την άποψη των νεοφεμινιστριών ότι δέχονται βίαιη συμπεριφορά λόγω του ότι είναι γυναίκες)
ώστε: αποτέλεσμα/συμπέρασμα (το αποτέλεσμα της συζήτησης των νεοφεμινιστριών σχετικά με τη θυματοποίηση των γυναικών, έχει ως αποτέλεσμα να θεωρείται παράσημο αν κάποια γίνεται θύμα)
Β3) α. Στην τελευταία παράγραφο «Ξέρω ότι… δικαιοσύνης» ο συγγραφέας επιδιώκει να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη/την αναγνώστρια αναφορικά με τις αδικίες που υφίστανται διαχρονικά οι γυναίκες. Γι’ αυτόν τον λόγο καταφεύγει στις ακόλουθες γλωσσικές επιλογές. Ενδεικτικά, αναφέρονται:
α) χρήση α’ πληθυντικού προσώπου «αναλογιζόμαστε, συμπονούμε, προσπαθούμε», δίνει καθολικότητα στο ζήτημα της έμφυλης βίας
β) χρήση της υποτακτικής έγκλισης «δεν μπορούμε παρά να αναλογιζόμαστε, να συμπονούμε, να προσπαθούμε», επιδιώκει να καταλάβει ο αναγνώστης ότι το ζήτημα των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών είναι κάτι που αφορά όλους και πως όλοι πρέπει να καταβάλλουν προσπάθεια για την εξάλειψή του (καθολικότητα)- συγκινησιακή φόρτιση του συντάκτη
γ) χρήση επιθέτου συγκριτικού βαθμού «τη μεγαλύτερη αδικία», δίνει έμφαση στο ζήτημα της βίας εναντίον των γυναικών
δ) χρήση μακροπερίοδου λόγου «Σήμερα, όμως, ημέρα κατά της βίας…να οραματιζόμαστε δικαιοσύνη» επιδιώκει να καταλάβει ο αναγνώστης ότι το ζήτημα των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών είναι κάτι που αφορά όλους και πως όλοι πρέπει να καταβάλλουν προσπάθεια για την εξάλειψή του (καθολικότητα)- συγκινησιακή φόρτιση του συντάκτη.
Με τις παραπάνω γλωσσικές επιλογές ο συντάκτης δείχνει την συγκινησιακή του φόρτιση σχετικά με το θέμα της έμφυλης βίας και προσπαθεί να αφυπνίσει τον αναγνώστη σχετικά με τις αδικίες σε βάρος των γυναικών και εντέλει να τον ευαισθητοποιήσει.
Β3) β) Η δεύτερη παράγραφος «Για την Κάνον… ξεπεράσουμε» του κειμένου 2 οργανώνεται με τη μέθοδο της σύγκρισης- αντίθεσης, διότι αντιτίθενται οι απόψεις του «κλασικού» φεμινισμού με τις απόψεις του νεοφεμινισμού. Το πρώτο μέρος της αντίθεσης είναι ο κλασικός φεμινισμός και η έμφαση που δίνει στο να ξεπεραστούν κάποιες διακρίσεις που υφίσταται το γυναικείο φύλο αναφορικά με την ελευθερία, την ισότητα κλπ, ενώ το δεύτερο μέρος της αντίθεσης είναι ο νεοφεμινισμός ο οποίος επικεντρώνεται σε βιολογικά κυρίως χαρακτηριστικά (φύλο, χρώμα δέρματος κλπ). Η συγγραφέας με αυτήν την αντίθεση επιδιώκει να δείξει ότι ο νεοφεμινισμός δεν βοηθά ιδιαίτερα στις διεκδικήσεις του γυναικείου κινήματος για ισότητα μεταξύ των δύο φύλων.
Επιμέλεια: Αποστόλου Μαρία
Θέμα Γ – Ενδεικτική απάντηση
Στο παραπάνω απόσπασμα βλέπουμε τον πρωταγωνιστή, τρεις εβδομάδες αφού έχει χάσει τη δουλειά του, να βρίσκεται ακόμα σε πνευματική και ψυχολογική σύγχυση. Στη δεύτερη παράγραφο, το ασύνδετο σχήμα (“Τι σόι…παρακάτω”) και η ομολογία του πως αισθάνεται ντροπή να αποκαλύψει -ακόμη και στην σύντροφό του- πως απολύθηκε, δείχνει την αδυναμία του να φανεί ευάλωτος.
Σίγουρα μία απόλυση από την εργασία είναι ικανή να προκαλέσει θλίψη και απαισιοδοξία στον καθένα. Ωστόσο, ο ήρωας δραματοποιεί το γεγονός λίγο περισσότερο, επειδή θεωρεί πώς τώρα έχει χάσει το κύρος και τον ανδρισμό του. Το γεγονός ότι τριγυρνά άσκοπα στους δρόμους της Αθήνας λέγοντας ψέματα πως βρίσκεται στη δουλειά, είναι ξεκάθαρα κίνηση απελπισίας. Επίσης, οι επαναλήψεις των φράσεων “να φανώ άντρας” (2η παράγραφος) και “οι αληθινοί άντρες” (τελευταία παράγραφος), μπορούν να ερμηνευθούν ως κατάλοιπα μιας γενιάς ανδρών που μεγάλωσε με πατριαρχικά πρότυπα.
Εκεί ακριβώς έγκειται η δυσκολία τους να διαχειριστούν το ότι είναι απλώς άνθρωποι, και πως δεν είναι ούτε ντροπιαστικό ούτε υποτιμητικό να εκδηλώνουν αδυναμίες και συναισθήματα. Τέλος, στην τρίτη παράγραφο ο λόγος του αποκτά ένταση και υπάρχει υπερβολή σχετικά με τις υποχρεώσεις που έχουν οι “σωστοί” άνδρες (“Οι αληθινοί άντρες … μπροστά”, “σκέφτονται πρακτικά, αντιδρούν…πράττουν πρακτικά”).
Η στάση του και οι απόψεις του προφανώς είναι ενδεικτικές του οικογενειακού περιβάλλοντος στο οποίο μεγάλωσε, γι΄ αυτό και κρίνει τον εαυτό του με τόση αυστηρότητα.
Επιμέλεια: Ιωάννα Μήσιου
Σχολιασμός Λογοτεχνικού Κειμένου (θέμα Γ) από τη φιλόλογο κ. Ιωάννα Μήσιου
Θεωρώ πως τα φετινά θέματα της Έκθεσης ήταν εναρμονισμένα με την επικαιρότητα, λόγω των μεγάλων διαστάσεων που έχει πάρει το φαινόμενο της βίας κατά των γυναικών.
Όσον αφορά στο Θέμα Γ, το κείμενο του Οικονόμου ήταν μια επιτυχής επιλογή, καθώς θίγεται το ζήτημα τον ρόλων μέσα στην οικογένεια. Ζητήθηκε από τους μαθητές να παρουσιάσουν και να ερμηνεύσουν τη συναισθηματική κατάσταση του πρωταγωνιστή, η οποία βέβαια μας γίνεται ξεκάθαρα εμφανής μέσα από τις σκέψεις του. Στη συνέχεια ζητείται να στηρίξουν την απάντησή τους με τη χρήση τριών κειμενικών δεικτών, και να κρίνουν τις αντιδράσεις του στις καταστάσεις που αντιμετωπίζει.
Ενδεικτική Επίλυση: Δ Θέματος
Προσφώνηση: Αξιότιμε κύριε Δήμαρχε, κυρίες και κύριοι δημοτικοί σύμβουλοι, αγαπητοί συμπολίτες,
Πρόλογος: Εκ μέρους της μαθητικής κοινότητας, θα ήθελα αρχικά να ευχαριστήσω τον Δήμο που μου έδωσε το βήμα , προκειμένου να μιλήσω σε μια τέτοια εκδήλωση, για ένα θέμα το οποίο είναι άκρως επίκαιρο και μας αφορά όλους μας. Όπως όλοι γνωρίζουμε, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σε μεγάλο βαθμό το φαινόμενο της έξαρσης της βίας, ειδικά απέναντι στις γυναίκες. Ένα φαινόμενο που τείνει να γίνει ιδιαιτέρα επικίνδυνο, με αλόγιστες συνέπειες όχι μόνο για τις ίδιες τις γυναίκες, αλλά και για ολόκληρη την κοινωνία.
Κυρίως μέρος
1ο ζητούμενο: (φαινόμενα παραβίασης δικαιωμάτων της γυναίκας στη σύγχρονη εποχή, στοιχεία από τα κείμενα 1, 2, 3)
Τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό βίο , οι γυναίκες βιώνουν αρκετά περιστατικά μειονεκτικής αντιμετώπισης , κάνοντάς τες πολλές φορές να αισθάνονται ως κατώτερα όντα. Δυστυχώς, πολλοί άνδρες αντιμετωπίζουν τις γυναίκες τους, ως εκείνες που προορίζονται για την αναπαραγωγική διαδικασία, κάτι το οποίο συσχετίζεται περισσότερο με τα ζωώδη ένστικτα και όχι με την ανθρώπινη υπόσταση. Ακόμα, κάτι που θα πρέπει να αναφερθεί, είναι η εκδήλωση φαινομένων βίας, συμπεριλαμβανομένης της λεκτικής και σωματικής βίας. Είναι πολύ λυπηρό, να βλέπουμε άνδρες να χρησιμοποιούν τις λανθασμένες αντιλήψεις τους, απόρροια της πνευματικής αποτελμάτωσής τους, για να αποκτήσουν την κυριαρχία απέναντι στις γυναίκες. Τέλος, παρατηρείται σε μεγάλο βαθμό πως οι γυναίκες πέφτουν θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης, είτε από τους ίδιους τους άνδρες τους είτε από τους εργοδότες τους, ή και από κάποιο συγγενικό-φιλικό πρόσωπο. Το γεγονός αυτό, οδηγεί τις γυναίκες να νιώθουν απροστάτευτες , αφού γίνονται έρμαια των σεξουαλικών ορέξεων του καθένα, χωρίς να μπορούν να προβάλλουν αντίσταση.
2ο ζητούμενο:( τρόποι ενίσχυσης της ισότητας από τους νέους, στοιχεία από τα κείμενα 1, 2, 3)
Εμείς, ως νέα γενιά, λοιπόν, έχουμε έναν πολύ σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουμε, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο αυτό. Σε αυτόν τον ρόλο, όμως, θα πρέπει να συμβάλλουν και οι ίδιες οικογένειες και οι φορείς , οφείλοντας να θέσουν ως άμεση προτεραιότητά τους την ισότητα των δύο φύλων. Το μέλλον της χώρας βρίσκεται στα χέρια μας, γι΄ αυτό και θα πρέπει από τώρα να ευαισθητοποιηθούμε και να αντιληφθούμε, ειδικά οι άνδρες, ότι θα καλό είναι να πράττουμε πρακτικά και με γνώμονα τα δημοκρατικά και ανθρωπιστικά πιστεύω. Οφείλουμε , επίσης, να συμμετέχουμε σε δράσεις του σχολείου ή της πολιτείας, οι οποίες σχετίζονται με την ισοτιμία των δύο φύλων και με το πώς μπορούν να γεφυρωθούν οι ανισότητες που ενδεχομένως υπάρχουν. Ως τελευταία πρόταση για την επίτευξη της ισότητας από μέρους μας , θα μπορούσε να παρουσιαστεί η καταπολέμηση του φεμινιστικού ρατσισμού, ο οποίος μόνο διχόνοιες και φανατισμό μπορεί να σπείρει, φέρνοντας πολλές φορές τις γυναίκες σε θέση να θεωρούνται θύματα άνευ λόγου.
Επίλογος: Κλείνοντας την ομιλία αυτή, θα ήθελα να πω πως αν και η βία απέναντι στις γυναίκες είναι ένα ζήτημα με έντονο προβληματισμό, σίγουρα μπορούν να γίνουν πολλές ενέργειες, ειδικά από τη νεολαία, αλλά και σε συνδυασμό με τους αντίστοιχους φορείς, έτσι ώστε η κοινωνία να πάψει να βιώνει τέτοιου είδους περιστατικά, τα οποία γυρνούν τον άνθρωπο μόνο πίσω
Αποφώνηση: Σας ευχαριστώ για τον χρόνο σας ( 460 λέξεις)
Επιμέλεια: Μαρία Κουτστογούλα
Σχολιασμός Δ θέματος από τη φιλόλογο κ. Μαρία Κουτσογούλα
Το θέμα Δ μπορεί να χαρακτηριστεί, ως προς το περιεχόμενο που ζητήθηκε, προσδοκώμενο, λόγω της έντονης επικαιρότητας σχετικά με το ζήτημα των γυναικτονιών και της βίας εν γένει απέναντι στις γυναίκες. Ως προς το επικοινωνικακό πλαίσιο της ομιλίας, σίγουρα δεν απετέλεσε έκπληξη, διότι τα τελευταία χρόνια συνηθίζεται να μπαίνει άρθρο, οπότε ήταν κάτι το οποίο όχι απλά περιμέναμε, αλλά και προσμέναμε. Τα δύο ζητούμενα του θέματος, σχετίζονται άμεσα με την προβολή και την αντιμετώπιση του φαινομένου της βίας ενάντια στις γυναίκες, αλλά και με τον τρόπο που θα πρέπει, κυρίως, η νέα γενιά (γιατί οι νέοι είναι που θα πρέπει να γαλουθηθούν κατάλληλα, ώστε να αποφευχθούν μελλοντικά τέτοια περιστατικά), να συμβάλλει στη δημιουργία ισότητας και σε μια καλύτερη κοινωνία εν συνόλω για τις γυναίκες.
Επιμέλεια: Αποστόλου Μαρία, Κουτσογούλα Μαρία, Μήσιου Ιωάννα, Τριανταφυλλίδου Ηλιάνα
