ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ – ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 3 ΙΟΥΝΙΟΥ 2022
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ & ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Σχολιασμός Θεμάτων: Οι υποψήφιοι κλήθηκαν να απαντήσουν με βάση τρία κείμενα αναφοράς, προερχόμενα από τη θεματική ενότητα της ιστορίας, μνήμης του παρελθόντος, παράδοσης.
Είναι ερωτήματα με βάση το νέο τρόπο εξέτασης και ως προς την κατανόηση και ανάπτυξη θεωρούνται βατά. Το γεγονός ότι οι απαντήσεις εμπεριέχουν βαθμό υποκειμενικότηταςπιθανόν δυσκολέψει τους υποψηφίους.
Το 1ο Κείμενο (μη λογοτεχνικό) είναι γενικά κατανοητό, χωρίς δυσκολίες στην προσέγγιση των νοημάτων.
Το 2ο Κείμενο (το λογοτεχνικό) απαιτεί περισσότερη προσοχή, καθώς περιέχει εκφράσεις της καθαρεύουσας και το περιεχόμενό του είναι στοχαστικό.
Το 3ο Κείμενο (μη λογοτεχνικό) είναι εύληπτο και απλό.
Ο κοινός θεματικός άξονας των τριών κειμένων είναι η ιστορία, η μνήμη του παρελθόντος, η παράδοση.
Το θέμα Α μπορεί να απαντηθεί σχετικά εύκολα, με προσεκτική ανάγνωση του 1ου κειμένου και δημιουργική αναδιατύπωση των βασικών νοημάτων του.
Το θέμα Β1 κρίνεται επίσης βατό, χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες.
Τα θέματα Β2 και Β3 είναι διατυπωμένα με σαφήνεια, αλλά προϋποθέτουν άρτια προετοιμασία σε ζητήματα θεωρίας της νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας.
Το θέμα Γ αποτελείται από τρία υποερωτήματα, τα οποία βασίζονται στο περιεχόμενο του 3ου Κειμένου. Δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη δυσκολία.
Το θέμα Δ ζητά από τους μαθητές να συντάξουν ένα άρθρο, με το οποίο θα αναδείξουν την αξία της ιστορικής γνώσης και θα προτείνουν τρόπους ανάδειξης του ενδιαφέροντος για το ιστορικό παρελθόν. Πρόκειται για ένα ζήτημα που άπτεται της βασικής θεματολογίας που πραγματεύονται οι μαθητές της Γ Λυκείου.
Πατερέλη Νικολέττα, Φιλόλογος.
Ακολουθούν οι λύσεις των θεμάτων.
Θέμα Α
Α1. Η γνώση της ιστορίας είναι απαραίτητη, διότι το παρόν μας είναι μια συνέχεια του παρελθόντος. Μελετώντας τη γλώσσα, τις πεποιθήσεις, τις αξίες, τα γεγονότα, τα λάθη του παρελθόντος, τα οποία επέδρασαν καταλυτικά στη διαμόρφωση του σημερινού πολιτισμικού και κοινωνικού μας περιβάλλοντος, αποκτάμε αυτογνωσία, κατανοούμε τον πολιτισμό μας και συνειδητοποιούμε την ευθύνη που έχουμε στη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης για τις μελλοντικές γενιές. Έτσι, διδασκόμαστε από το παρελθόν, αναγνωρίζουμε την εθνική μας ταυτότητα και χαράσσουμε την πορεία του μέλλοντος. (78 λέξεις)
Θέμα Β
Β1.
α. Λάθος
β. Λάθος
γ. Σωστό
δ. Σωστό
ε. Σωστό
Β2. α. Ο τίτλος του Κειμένου 1 έχει τη μορφή ευθείας ερώτησης, η οποία διατυπώνεται με το ερωτηματικό επίρρημα «γιατί», τη χρήση της υποτακτικής έγκλισης που δηλώνει απορία «να μαθαίνουμε», την επιλογή του α΄ πληθυντικού προσώπου, καθώς και τη χρήση του ερωτηματικού «;», ως σημείου στίξης.
Ο τίτλος είναι σύντομος, δηλωτικός του θέματος του κειμένου: ζητείται να αναδειχθούν οι λόγοι για τους οποίους κρίνεται απαραίτητη η γνώση της ιστορίας. Το ερώτημα που τίθεται δημιουργεί οικείο ύφος, απευθύνεται άμεσα σε κάθε αναγνώστη, διεγείροντας το ενδιαφέρον και τον προβληματισμό του. Πριν την ανάγνωση του κειμένου, ο αναγνώστης αφυπνίζεται και καλείται να επεξεργαστεί νοερά το ζήτημα και να πάρει προσωπική θέση. Ο ίδιος ο τίτλος έχει κομβική σημασία για το κείμενο, καθώς επαναλαμβάνεται στον πρόλογο, ενώ στο κύριο θέμα επιχειρείται να δοθούν απαντήσεις.
Β2. β. Η παρεμβολή του ευθέος λόγου στο τέλος της πρώτης παραγράφου χαρίζει στο κείμενο αμεσότητα, ζωντάνια, προφορικότητα, παραστατικότητα, ρεαλισμό και ποικιλία. Ενώ, δηλαδή, στο προηγούμενο τμήμα της παραγράφου ο συντάκτης διατυπώνει κάποιους ευρύτερους προβληματισμούς σχετικά με την απαξίωση της ιστορικής γνώσης από τους μαθητές, επιλέγει στο τέλος να δώσει βιωματικό χαρακτήρα στο κείμενό του, μεταφέροντας την προσωπική του εμπειρία ως καθηγητής ιστορίας και παραθέτοντας αυτούσια την απορία των φοιτητών του. Έτσι, το κείμενο αποκτά διαλογική μορφή και το ύφος γίνεται οικείο και απλό.
Β3. Η Κική Δημουλά χρησιμοποιεί διάφορες γλωσσικές επιλογές, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη σχετικά με το ρόλο που διαδραματίζει η επέτειος στη διατήρηση της μνήμης.
Συγκεκριμένα, με τη χρήση του ασύνδετου σχήματος «Τιμά τους ήρωες, συντονίζει τον ηρωισμό με το βηματισμό της σημαίας, παρελαύνουν οι Θερμοπύλες, δάφνινο στεφάνι στον άγνωστο στρατιώτη και, σιωπηρά, στον κάθε αγνοούμενο.» παραθέτει καταιγιστικά, με ασθμαίνοντα λόγο την προσφορά της επετείου στην ανάδειξη ηρωικών στιγμών του παρελθόντος. Έτσι, ο λόγος αποκτά ζωντάνια, ρυθμό, παραστατικότητα και πυκνότητα. Επιπλέον, διεγείρει τα συναισθήματα του αναγνώστη.
Στη συνέχεια, η επέτειος παρομοιάζεται με ένα «δωρεάν μεταφορικό μέσον με το οποίο μεταφέρεται το πολυπληθές παρελθόν εδώ στο παρόν». Με την παρομοίωση αυτή αναδεικνύεται άμεσα, παραστατικά και γλαφυρά η ικανότητα της επετείου να ανασύρει μνήμες του παρελθόντος και να τις μεταφέρει στο παρόν.
Επιπλέον, χρησιμοποιείται σε αρκετά σημεία η προσωποποίηση, όπως για παράδειγμα στο απόσπασμα «και ακόμα τα κρατάει αγκαλιά και τα θηλάζει εκείνη η παλιά φωτογραφία σου». Αναδεικνύεται γλαφυρά, παραστατικά, άμεσα, ζωηρά η δύναμη της εικόνας – ή ευρύτερα της επετείου – να ξαναζωντανεύει και να διατηρεί αναλλοίωτες στη μνήμη μας ευχάριστες ή επώδυνες στιγμές του μακρινού παρελθόντος.
Γ. Το ταγάρι είναι ένα κειμήλιο του παρελθόντος, ένα στοιχείο της παράδοσης, που αντιπροσωπεύει διαφορετικά πράγματα για κάθε γενιά. Η αφηγήτρια ανήκει στη νέα γενιά. Είναι το πρόσωπο που σε α΄ ενικό πρόσωπο και με προσωπικό, εξομολογητικό ύφος μάς πληροφορεί ότι το βρήκε «καταχωνιασμένο σε μια παλιά κασέλα». Για την ίδια δεν σημαίνει τίποτα, δεν τη συνδέει με κανένα βίωμα.
Η μητέρα της, μόλις αντικρίζει το ταγάρι μετά από χρόνια, ανασύρει μνήμες από τα παλιά (αναδρομή στο παρελθόν): «Στα φοιτητικά της χρόνια το χρησιμοποιούσε ως τσάντα. Ήταν άβολο γι’ αυτήν τη δουλειά» Το αντικείμενο αυτό είχε κάποτε χρηστική αξία για την ίδια, ήταν κάποτε της μόδας και ένα μέσο για να εκφράσει τις οικολογικές ανησυχίες της. Τώρα, όμως, δεν της χρειάζεται – ίσως να το είχε συνδέσει με κάποια άσχημη ανάμνηση.
Η γιαγιά αντικρίζοντας το ταγάρι συγκινείται. Γι’ αυτήν, αποτελεί ένα αντικείμενο με ιδιαίτερη συναισθηματική αξία. Το είχε φτιάξει η δική της μαμά στον αργαλειό. Το σχόλιό της, όπως παρατίθεται σε ευθύ λόγο: «Πράγματα για μια ζωή», εκφράζει την πεποίθησή της για την ανεκτίμητη αξία του. Το ταγάρι τής ανέσυρε πλούσιες μνήμες του παρελθόντος, οι οποίες έχουν ανυπέρβλητη συναισθηματική αξία για την ίδια.
Αν ήμουν στη θέση της ηρωίδας θα κρατούσα το ταγάρι. Όχι γιατί θα το αντιμετώπιζα ως ένα χρηστικό αντικείμενο, αλλά ως ένα σπουδαίο οικογενειακό κειμήλιο που με συνδέει με τις ρίζες μου και που πρέπει να διαφυλαχθεί ως παρακαταθήκη και για τις επόμενες γενιές.
Δ. ΤΙΤΛΟΣ: Παρελθόν – παρόν – μέλλον: μια αδιάσπαστη ενότητα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ:
Αφόρμηση από την επικαιρότητα:
Εκφράζεται συχνά η απορία ή ακόμα και η αμφισβήτηση των μαθητών σχετικά με την αξία της διδασκαλίας του μαθήματος της ιστορίας. Τα νέα παιδιά θεωρούν ότι πρέπει να στρέψουν το βλέμμα τους αποκλειστικά στο μέλλον και ότι η μελέτη του παρελθόντος δεν έχει τίποτα να τους προσφέρει.
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ
1ο ζητούμενο: Τι προσφέρει η ιστορική γνώση
• Η μελέτη της ιστορίας μάς προσφέρει ένα μοναδικό ταξίδι στον χρόνο.
• Η μνήμη είναι το δεύτερο εγώ μας.
• Όλοι μας είμαστε προϊόντα της ιστορίας: Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε, οι πεποιθήσεις, οι αξίες, οι γνώσεις, οι αντιλήψεις, ακόμη και οι κανόνες της ζωής έχουν διαμορφωθεί από τις προηγούμενες γενιές. Όσο κι αν κάποιος υποστηρίζει ότι αποτελεί μια οντότητα αυθύπαρκτη και ανεπηρέαστη από το φορτίο του παρελθόντος, μάλλον αυταπατάται, αφού τα κατάλοιπα του τρόπου ζωής των προγενέστερων αναβιώνουν έντονα, χωρίς τη δική του μεσολάβηση και συνειδητοποίηση.
• Δεν μπορούμε να καταλάβουμε το σήμερα αν δεν ξέρουμε σε βάθος το χθες.
• Η ιστορία είναι μια πράξη αυτογνωσίας, μια πράξη γνώσης για τον συλλογικό μας εαυτό, απαραίτητη για να καταλάβουμε τον πολιτισμό μας. Με τη μελέτη της αντλούμε πληροφορίες πολύτιμες όχι μονάχα για τον τρόπο ζωής στο παρελθόν, αλλά και για την προσέγγιση της δικής μας ζωής. Μ’ αυτόν τον τρόπο ωριμάζουμε πνευματικά, κατανοούμε πληρέστερα την πραγματικότητα και την ερμηνεύουμε πολύπλευρα. Έτσι, αποκτάμε συγκροτημένη και ολοκληρωμένη σκέψη.
• Οι πολιτιστικές καταβολές παίζουν ρόλο καθοριστικό στη διαμόρφωση της προσωπικότητας, στην ιδιαιτερότητα και την ψυχοσύνθεση του καθενός. Όταν λοιπόν κάποιος έρχεται σε επαφή με τις ρίζες του, μπορεί σε βάθος να προσεγγίσει τον εαυτό του, να αποκρυπτογραφήσει σκοτεινές πτυχές του, να ερμηνεύσει αξεδιάλυτες τάσεις και συμπεριφορές του. Πρόκειται τότε για μια ολοκληρωμένη προσπάθεια αυτοανάλυσης και συνάμα αυτοκαθορισμού.
• Μαθαίνουμε από τα λάθη των προηγουμένων, βγάζουμε συμπεράσματα από τη δράση τους.
• Καταλαβαίνουμε ποιοι είμαστε και σκεφτόμαστε πού θέλουμε να πάμε.
• Διαμορφώνουμε εθνική ταυτότητα και συνείδηση. Έτσι αποτρέπεται η άκριτη εισροή ξένων πολιτιστικών στοιχείων, που θα συντελούσε στην αλλοτρίωση του λαού.
• Η παράδοση εμπνέει το σεβασμό στο παρελθόν και τους εκφραστές του. Μας φέρνει σε επαφή με τον πόνο, τις θυσίες, τις αγωνίες και τα σπουδαία επιτεύγματα του λαού μας. Ο νέος άνθρωπος αναγνωρίζει τη συνεισφορά των προγόνων του στην ποιότητα της δικής του ζωής μα και τα αποτελέσματα της σύμπνοιας, τη δυστυχία που προκαλεί η διχόνοια και τους καρπούς της συλλογικής προσπάθειας. Κατανοεί λοιπόν τη θέση του μέσα στην ομάδα και αντιλαμβάνεται την κοινωνική ευθύνη που επωμίζεται ως μέλος της. Παύει να κατατρύχεται από εγωπάθεια, αναλγησία και συμφεροντολογική θεώρηση του κόσμου, κοινωνικοποιείται ομαλά.
• Χάρη στην ιστορική γνώση αναδεικνύονται κορυφαία γεγονότα του παρελθόντος, τα οποία φέρουν διαχρονικά μηνύματα τα οποία διδάσκουν, εμπνέουν και καθοδηγούν τη νέα γενιά.
• Συνειδητοποιούμε ότι κάθε γενιά έχει την ευθύνη να αναπτύξει συγκεκριμένη δράση, ώστε να διαμορφώσει μια συγκεκριμένη κατάσταση στον κόσμο. Η πεποίθηση αυτή διεγείρει το αίσθημα ευθύνης κάθε γενιάς και την κινητοποιεί στη δράση, προκειμένου να δημιουργήσει έναν καλύτερο κόσμο.
2ο ζητούμενο: Βιωματικοί τρόποι που μπορούν να καλλιεργήσουν το ενδιαφέρον για το παρελθόν:
• Το ενδιαφέρον για την εθνική παράδοση μπορεί να εκδηλωθεί μέσα από την ορθή χρήση της γλώσσας και την αποφυγή της ξενομανίας. Η ελληνική γλώσσα διαθέτει μακραίωνη παράδοση και πολλοί όροι της παραπέμπουν σε κορυφαία γεγονότα της ελληνικής ιστορίας.
• Παρακολούθηση προγραμμάτων στα μέσα ενημέρωσης, με θέμα την ανάδειξη του ιστορικού μας παρελθόντος.
• Επίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία, μουσεία, τόπους μνήμης.
• Μελέτη ιστορικών ή λογοτεχνικών βιβλίων.
• Συμμετοχή σε πολιτιστικούς, λαογραφικούς συλλόγους, οι οποίοι θα διασώζουν και θα μεταλαμπαδεύουν στις επόμενες γενιές τα έθιμα και τις παραδόσεις του λαού μας.
• Διοργάνωση και συμμετοχή σε εκδηλώσεις μνήμης
• Συμμετοχή σε ομάδες εργασίας που θα αναλάβουν να συγκεντρώσουν και να καταχωρίσουν σε ηλεκτρονικά αρχεία το πλούσιο λαογραφικό υλικό από κάθε περιοχή της Ελλάδας.
• Ουσιώδης οργάνωση της διδασκαλίας της ιστορίας από τους εκπαιδευτικούς φορείς: συνεργασία των σχολείων με κάποια μουσεία για την εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων, αξιοποίηση νέων τεχνολογιών, διεξαγωγή εκθέσεων για την πολιτισμική παραγωγή του τόπου μας στο τέλος του σχολικού έτους κλπ.
• Σχολικές εκδρομές σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία. Συζήτηση ή ανάθεση εργασίας σχετική με την επίσκεψη.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Ανακεφαλαίωση – Προτάσεις
Ανάδειξη της αξίας της ιστορικής γνώσης για τις σύγχρονες και μελλοντικές γενιές, καθώς και της ευθύνης όλων των φορέων κοινωνικοποίησης (οικογένειας, σχολείου, Μ.Μ.Ε.) και προπάντων της Πολιτείας, για την ενεργοποίηση του ενδιαφέροντος για την ιστορία και την παράδοση του τόπου μας.